Ο κόσμος των ωδικών πουλιών

ΠΙΝΔΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ
Μη κερδοσκοπική εταιρεία για τη μελέτη, διαχείριση και προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος
www.pindosper.gr - Τηλ: 2651 029445

Τα ωδικά πουλιά αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα πουλιών στον κόσμο (59% ειδών). Με τον όρο ωδικά πουλιά εννοούμε τα πουλιά που έχουν την ικανότητα να τραγουδούν, τα λεγόμενα στρουθιόμορφα πτηνά - Passeriformes. Περισσότερα από 4.500 είδη υπάρχουν σε όλο τον κόσμο, σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη. Το κύριο αναγνωριστικό χαρακτηριστικό των στρουθιόμορφων πουλιών είναι τα 4 δάκτυλα που βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο. Τα τρία δάκτυλα βρίσκονται μπροστά και το ισχυρότερο τέταρτο βρίσκεται πιο πίσω, με σκοπό να διευκολύνει το γάντζωμα των πουλιών στα κλαδιά των δέντρων.
Περίπου 170 διαφορετικά είδη ωδικών πουλιών υπάρχουν στην Ευρώπη. Είναι όλα μικρού μεγέθους πουλιά, προσαρμοσμένα να κινούνται και να ζουν πάνω στα κλαδιά των δέντρων. Τρέφονται κυρίως με σπόρους και έντομα, αλλά επίσης με φρούτα και καρπούς. Εξαίρεση αποτελούν τα είδη της οικογένειας των αετομάχων, τα οποία τρέφονται με τους νεοσσούς άλλων μικρών πουλιών, ρυθμίζοντας έτσι τον πληθυσμό άλλων ειδών.Τα ωδικά πουλιά μπορεί να τα βρει κανείς σε όλους σχεδόν τους βιοτόπους . Άλλα είδη είναι προτιμούν τους ανοικτούς αγρούς (π.χ κορυδαλλοί), άλλα είναι στενά συνδεδεμένα με βραχώδη ενδιαιτήματα (γαλαζοκότσυφας, σβαρνίστρα), άλλα αγαπούν τους πυκνούς θάμνους (τσιροβάκοι, στριτσίδες), άλλα είναι εξαρτώνται από τα δάση (φυλλοσκόποι, παππαδίτσες, τσοπανάκοι) ενώ τέλος κάποια είδη ζουν ακόμη και σε εγγύτητα με τους ανθρώπους (σπουργίτια).Νωρίς την Άνοιξη παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη δραστηριότητά τους. Τα θηλυκά αναζητούν όλη τη μέρα τροφή, ώστε να γεμίσουν τις ενεργειακές τους αποθήκες για την ωοτοκία. Τα αρσενικά επίσης χρειάζονται πολλή ενέργεια με την έναρξη της αναπαραγωγικής περιόδου, και τις φωνητικές τους επιδείξεις. Τα πουλάκια που παραμένουν καθ'όλη τη διάρκεια του έτους στη χώρα μας, τα λεγόμενα "επιδημητικά" είδη αρχίζουν την αναπαραγωγική διαδικασία νωρίς την Άνοιξη (Μάρτιος - Απρίλιος), ενώ τα πουλάκια που έρχονται από το Νότο, τα λεγόμενα "αποδημητικά", πιο αργά (Απρίλιος - Μάιος). Καρπός της αναπαραγωγικής είναι συνήθως 3 με 6 αυγά. Συνήθως το θηλυκό επωάζει όλη την ημέρα, εγκαταλείποντας τη φωλιά και το δύσκολο έργο του για πολύ λίγο, για μικρά αναγκαστικά ταξίδια ανεύρεσης τροφής. Δεν είναι όμως και λίγες οι περιπτώσεις που και οι δυο γονείς επωάζουν εναλλάξ τα αυγά τους. Μετά από δυο εβδομάδες συνήθως ένας με τρεις νεοσσοί βγαίνουν από τα αυγά. Τώρα οι περήφανοι γονείς θα πρέπει να τρέφουν τα πουλάκια, να τα προστατεύουν, και να τα κρατούν ζεστά. Και οι δυο γονείς συμμετέχουν στο μεγάλωμα των παιδιών τους για κάπου δυο βδομάδες. Τα πουλάκια είναι τότε έτοιμα να κάνουν το μεγάλο πέταγμα προς τη ζωή - θα πρέπει να πετύχουν στην πρώτη απόπειρα πτήσης τους, εγκαταλείποντας τη φωλιά και να αναζητώντας μόνα τους την τροφή τους. Πριν το Φθινόπωρο θα πρέπει να αυξήσουν το βάρος τους, να δυναμώσουν τα φτερά τους και να γεμίσουν τις αποθήκες λίπους τους, είτε για να επιτύχουν στη δοκιμασία του ταξιδιού τους στο Νότο, για τα αποδημητικά πουλιά, είτε για να επιβιώσουν κατά τη διάρκεια του κρύου χειμώνα της Ευρώπης, για τα επιδημητικά πουλιά .
Τα στρουθιόμορφα αποκαλούνται «ωδικά πουλιά», χάρις στην ικανότητά τους να τραγουδούν. Παράγουν ήχους, φωνές και κελαηδίσματα, εκ των οποίων κάποια ιδιαίτερα πολύπλοκα, με σκοπό να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Κάθε είδος χαρακτηρίζεται από ένα ή περισσότερα " τραγούδια της αναπαραγωγής ", τα οποία είναι και τα πιο πολύπλοκα και εύηχα από όλο το ρεπερτόριο των καλεσμάτων του κάθε είδους. Μόνο τα αρσενικά τραγουδούν, για να ορίσουν καταρχάς την επικράτειά τους και να κρατήσουν μακριά άλλα αρσενικά από την περιοχή τους, για να διαφημίσουν τις φωνητικές ικανότητές τους, οι οποίες σχετίζονται άμεσα με την καλή φυσική κατάσταση του επίδοξου εραστή, και για να καλέσουν τέλος τα θηλυκά στην ιερότερη και ομορφότερη πράξη της ζωής - την αναπαραγωγή. Τα θηλυκά δεν τραγουδούν, απλά μπορούν και ανταποκρίνονται με σύντομα καλέσματα στις σεξουαλικές προτάσεις των αρσενικών. Τα τραγούδια της αναπαραγωγής είναι διαφορετικά ανάμεσα στα είδη, με σκοπό να διευκολύνουν την αλληλοαναγνώριση ατόμων του ίδιου είδους. Υπάρχουν δε περιπτώσεις που δυο είδη μπορεί να μοιάζουν τόσο πολύ μεταξύ τους που η διάκρισή τους οπτικά είναι δύσκολη υπόθεση, ακόμη κι από έναν έμπειρο ορνιθολόγο, ενώ είναι πολύ εύκολη η ηχητική διάκρισή τους, με το τραγούδι της αναπαραγωγής.Το δεύτερο πιο σημαντικό κάλεσμα των ωδικών πουλιών είναι το «σήμα κινδύνου» ως σύντομος, κοφτός και υψηλής συχνότητας ήχος. Το σήμα κινδύνου εκπέμπεται για να προειδοποιήσει τα υπόλοιπα πουλιά για την ύπαρξη κάποιου θηρευτή, χωρίς παράλληλα να γίνεται αντιληπτό και να εντοπίζεται εύκολα το πουλί που καλεί.
Μερικά είδη έχουν μεγάλο ρεπερτόριο τραγουδιών , κάτι που κάνει τη ζωή όμορφη, αλλά τη ζωή των ορνιθολόγων δύσκολη μιας που θα πρέπει να έχουν πολύ μεγάλη πείρα και να γνωρίζουν κάθε ένα κάλεσμα του είδους που μελετούν. Πιστεύεται ότι δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που τα πουλιά μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τους συντρόφους τους, τους συγγενείς τους και τους γείτονές τους, από την ιδιαίτερη χροιά της φωνής που έχει κάθε πουλί ενός είδους. Αυτή η μοναδική ικανότητα των ωδικών πουλιών για τραγούδι έχει αποβεί ιδιαίτερα χρήσιμη στην ορνιθολογία επειδή χρησιμοποιείται από τους επιστήμονες ως βάση για την ταυτοποίηση των πουλιών στην ύπαιθρο.

Πώς μπορώ να μάθω τα ωδικά πουλιά;
Το να αναγνωρίζει κανείς τα πουλιά με τη βοήθεια της ακοής του, δεν είναι και το πιο δύσκολο πράγμα στον κόσμο... Χρειάζεται αγάπη, υπομονή και. δυνατός πρωινός καφές. Ο πιο σίγουρος τρόπος για να μάθει κανείς τα πουλιά είναι.να νιώθει και να σκέφτεται σαν πουλί! Ωστόσο ο πιο σίγουρος τρόπος για να το επιτύχει στην πράξη είναι ο ακόλουθος:
• Πριν βγεις στη φύση, εξοικειώσου με έναν καλό οδηγό πεδίου για τα πουλιά της Ελλάδας και της Ευρώπης.
• Κάνε από πριν έναν κατάλογο με τα είδη των πουλιών που περιμένεις να έχει η περιοχή που πρόκειται να επισκεφθείς. Αν δεν υπάρχει κάποια προγενέστερη μελέτη, θα πρέπει να δουλέψεις λιγάκι μόνος. Πρώτα φτιάξε ένα κατάλογο με τα πουλιά της Ελλάδας με βάση την κατανομή στη χώρα μας, όπως τη δείχνει το βιβλίο σου. Στη συνέχεια φτιάξε μια λίστα με τα πιθανά είδη που θα συναντήσεις στην περιοχή σου, με βάση ελληνικούς χάρτες κατανομής. Ύστερα κατάρτισε καταλόγους ειδών που θα τα βρεις σε διαφορετικούς βιοτόπους , με βάση τις πληροφορίες που δίνει για το βιότοπο ο οδηγός σου. Ένα είδος μπορεί να απαντάται και σε πολλούς βιοτόπους. Στην αρχή διαχώρισε μόνο πέντε βιότοπους και φτιάξε πέντε λίστες: πουλιά των θάμνων, των δασών, τα ανοιχτών εκτάσεων και αγρών, των νερών και των βράχων. Όσο αυξάνεται η εμπειρία σου στη φύση, τόσο καλύτερα θα γνωρίζεις τις προτιμήσεις του κάθε είδους και θα διαχωρίζεις περισσότερα ενδιαιτήματα. Έτσι τελικά, θα έχεις δύο οφέλη: Θα διαθέτεις μια συνοπτική λίστα των πουλιών που περιμένεις να συναντήσεις στην περιοχή που θα επισκεφθείς, και επίσης θα έχεις αποκτήσει καλή γνώση των ενδιαιτημάτων των πουλιών.
• Και τώρα αρχίζει το μουσικό πανηγύρι με μαθήματα κατ' οίκον. Πρέπει να εξοικειωθείς με τους ήχους της φύσης πριν βγεις έξω να τους αναγνωρίσεις. Δεν είσαι μόνος και αβοήθητος σε αυτό. Υπάρχουν CDs με τους ήχους των πουλιών της Ευρώπης. Άκου και μάθε πρώτα τα τραγούδια των πιο κοινών ειδών που πρόκειται να συναντάς συχνά. Κράτα σημειώσεις (με νότες ή όπως αλλιώς μπορείς), από τα μοτίβα που θα ακούς για να βοηθάς τη μνήμη σου να τα συγκρατήσει. Αν κανένας φίλος σου «υποφέρει» σαν και εσένα, φτιάξτε παρέα και . οργανώστε βραδιές πουλιών! Οργανώστε διαγωνισμό ηχητικής αναγνώρισης των πουλιών. Ο ένας παίζει τα κελαηδίσματα στο CD -player και ο άλλος μαντεύει. Όταν θα μπορείς να βρεις την πλειοψηφία των ειδών από τους δίσκους, τότε είσαι σε πολύ καλό δρόμο για να βγεις επιτέλους έξω στη φύση. Συγχαρητήρια! Το κατ' οίκον μάθημα τελείωσε. Αρχίζει τώρα το πιο συναρπαστικό μέρος . Κοιμήσου καλά το βράδυ και σήκω, για να απολαύσεις την ανατολή του ηλίου στο δάσος!
• Αναγνώριση στη φύση: Ο γρηγορότερος τρόπος για να μάθεις είναι να ακολουθήσεις τις πρώτες μέρες τουλάχιστον, κάποιον πεπειραμένο και πρόθυμο να βοηθήσει ορνιθολόγο-ειδικό στα ωδικά πουλιά. Αν κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό, συνέχισε μόνος σου, ή με τους φίλους σου. Αυτό που συνήθως συμβαίνει είναι ότι στην αρχή θα μπορείς να ξεχωρίζεις 2 με 3 είδη (το πιο κοινά). Μην απογοητεύεσαι! Είναι ήδη μία μεγάλη επιτυχία. Πρόκειται να ακούς ήχους που θα σου φαίνονται οικείοι , αλλά δεν θα μπορείς να πεις ποιο πουλάκι είναι, αφού οι «ιδανικοί» ήχοι των CDs είναι αρκετά διαφορετικοί από την πραγματικότητα της υπαίθρου. Προσπάθησε να δεις το πουλί που κελαηδάει. Από τη στιγμή που το δεις δεν θα ξεχάσεις ποτέ ξανά τη φωνή του και το τραγούδι του. Πάρε μαζί σου στη φύση και το CD- player και αν έχεις κάποια αμφιβολία, ψάξε τις φωνές των ειδών. Στην αρχή είναι αρκετά εκνευριστικό, αλλά έχει καλά αποτελέσματα. Μέρα με τη μέρα το αυτί σου θα εξασκείται τόσο που σιγά - σιγά θα μπορείς να προσδιορίσεις τα περισσότερα πουλιά από το "τραγούδι της αναπαραγωγής" τους και θα αρχίσεις να αναγνωρίζεις πιο δύσκολους ήχους, όπως τα καλέσματα κινδύνου και τα χτυπήματα στον κορμό των δέντρων των δρυοκολαπτών. Πρόκειται να ανακαλύψεις ήχους που δεν υπάρχουν στα CDs αλλά μόνο στη μνήμη σου. Μετά από πολλές ανοιξιάτικες ανατολές ηλίου στη φύση θα είσαι σε θέση να ακούς σε ένα μόνο σημείο ακόμη και 30 διαφορετικά είδη ωδικών πουλιών να κελαηδούν ή να καλούν ακατάπαυστα, εάν βρίσκεσαι σε κάποιο πολύ πλούσιο ενδιαίτημα (π.χ. αγροτικό μωσαϊκό με φυτοφράχτες, ρέματα κτλ) και να ξεχωρίζεις πόσα άτομα του κάθε είδους υπάρχουν.
• Είσαι ορνιθολόγος; Στην πραγματικότητα κανείς δεν είναι σε θέση να πει ότι είναι τέλειος στην αναγνώριση των πουλιών .Μπορεί να είσαι καλός και να λες με ακρίβεια ποια είναι τα είδη που ακούς, αλλά δεν μπορείς να είσαι βέβαιος ότι βρήκες σωστά όλα τα παρόντα σ' ένα ενδιαίτημα πουλιά. Απλά παραδέξου ότι η φύση δεν είναι ούτε μετρήσιμη ούτε περιορισμένη και γι' αυτό είναι τόσο συναρπαστική!
Καλό κουράγιο!!!

Κείμενο: Δρ. Βασιλική Κατή, Βιολόγος, Τμήμα Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

ΠΙΝΔΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ
Μη κερδοσκοπική εταιρεία για τη μελέτη, διαχείριση και προστασία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος

Η Πίνδος Περιβαλλοντική είναι μια οικολογική οργάνωση με έδρα την πόλη των Ιωαννίνων. Ιδρύθηκε το 1999 και έχει τη νομική μορφή της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας. Είναι καταγεγραμμένη στο μητρώο των Μη Κυβερνητικών Περιβαλλοντικών Οργανώσεων (ΜΚΠΟ) της Ελλάδας και δραστηριοποιείται στην ευρύτερη περιοχή της Πίνδου για τη σωστή διαχείριση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος.
Κοινή μας ιδεολογική αφετηρία είναι η αίσθηση του χρέους για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στον πλανήτη και ο συνειδητός αγώνας κατά όποιων δράσεων τραυματίζουν τη φύση και υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Η Πίνδος Περιβαλλοντική δρα τοπικά στοχεύοντας στη διατήρηση του τεράστιου βιολογικού πλούτου της περιοχής της Πίνδου και στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων της περιοχής.