Φυσητήρες Νότιας Κρήτης

ΠΕΛΑΓΟΣ
Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών

http://www.pelagosinstitute.gr

Τηλ: 210 - 8960108


Από το 1995 μέχρι το 1998, η συλλογή δεδομένων στη ΝΔ Κρήτη έδειξε ότι η περιοχή αυτή έχει ιδιαίτερη βιολογική αξία για τους φυσητήρες ολόκληρης της Μεσογείου. Μοιάζει να είναι ο πιο σημαντικός τόπος περάσματος, διατροφής, συνάθροισης και ίσως αναπαραγωγής του είδους στη Μεσόγειο. Ο μεσογειακός πληθυσμός των φυσητήρων είναι πιθανότατα σημαντικά απομονωμένος από τον αντίστοιχο του Ατλαντικού ωκεανού, με συνέπεια να είναι πολύ ευάλωτος απέναντι σε οποιαδήποτε ανθρωπογενή απειλή (πελαγικά αφρόδιχτα, χημική ρύπανση, ηχορύπανση). Σύμφωνα με τα διεθνή ντοκουμέντα, απαρτίζεται από μικρό αριθμό ατόμων, παρουσιάζει εμφανή σημάδια συρρίκνωσης και κατά συνέπεια η προστασία του αποτελεί προτεραιότητα σε μεσογειακό επίπεδο.
Για τους λόγους αυτούς, το 1998, η επιστημονική ομάδα του Δρ. Α. Φραντζή (που σήμερα αποτελεί τον πυρήνα του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος) δημιούργησε το ερευνητικό πρόγραμμα "Φυσητήρες Νότιας Κρήτης". Αντικείμενό του είναι η φωτογραφική καταγραφή των φυσητήρων και η μελέτη της βιολογίας, της επικοινωνίας, της γενετικής και των μεταναστεύσεών τους, με σκοπό την πρόταση μέτρων για την άμεση προστασία τους.
Μοναδική στον κόσμο!
Η παρουσία φυσητήρων στη Νότια Κρήτη συνδέεται με την ύπαρξη υποβρυχίων γκρεμών πολύ κοντά στις ακτές. Εκεί αφθονούν τα βαθύβια καλαμάρια, με τα οποία τρέφονται οι φυσητήρες. Η έρευνα έδειξε ότι η Νότια Κρήτη αποτελεί τη μοναδική γνωστή περιοχή του κόσμου, όπου κοινωνικές ομάδες (θηλυκές και μικρά), και μοναχικοί αρσενικοί είναι ταυτόχρονα παρόντες σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Η πιο πιθανή εξήγηση γι' αυτό είναι ότι συναντούν ιδανικές συνθήκες διαβίωσης!
Τα υπόλοιπα κητώδη στην περιοχή
Εκτός απο φυσητήρες, τα μεγάλα βάθη των παράκτιων νερών της Νότιας Κρήτης φιλοξενούν πολυάριθμα κοπάδια ζωνοδέλφινων, που συναντά κανείς σχεδόν καθημερινά. Τα σταχτοδέλφινα κι οι ζιφιοί, που δύσκολα παρατηρεί κανείς στις περισσότερες άλλες περιοχές της Ελλάδας, απαντώνται σχετικά συχνά στη Νότια Κρήτη. Τα ρηχά νερά ανάμεσα στη Γαύδο και τη Γαυδοπούλα φιλοξενούν ρινοδέλφινα, που περιστασιακά παρατηρούνται και κοντά στις ακτές της Κρήτης. Σχετικά με το πέρασμα κοινών δελφινιών, μαυροδέλφινων και πτεροφαλαινών, αν και είναι πιθανό υπάρχουν μόνο ανεπιβεβαίωτες παρατηρήσεις έως τώρα.

Μορφολογία και Συμπεριφορά
Physeter macrocephalus
O φυσητήρας είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά ζώα του πλανήτη. Oι προσαρμογές του στο θαλάσσιο περιβάλλον προκαλούν τόσο τον θαυμασμό όσο και την απορία της σύγχρονης επιστήμης, που δεν έχει ακόμη κατορθώσει να εξηγήσει πολλές από αυτές. Δικαιολογημένα, ο φυσητήρας έχει χαρακτηριστεί ως "το ζώο των υπερθετικών".
- O φυσητήρας είναι ο μεγαλύτερος οδοντοφόρος οργανισμός. Oι αρσενικοί φυσητήρες μπορούν να ξεπεράσουν τα 18 μέτρα σε μήκος και τους 44 τόνους σε βάρος!
- Παρουσιάζει τον πιο έντονο φυλετικό διμορφισμό μεταξύ των θηλαστικών, αφού τα πολύ μικρότερα θηλυκά δεν ξεπερνούν τα 12 μέτρα. Ως συνέπεια, τα ώριμα αρσενικά είναι τρεις φορές βαρύτερα από τα θηλυκά.
- Οι φυσητήρες είναι οι καλύτεροι δύτες, αφού παρ' ότι αναπνέουν ατμοσφαιρικό αέρα όπως κι εμείς, κατορθώνουν με μια ανάσα να φθάσουν τα δύο χιλιάδες μέτρα βάθος, όπου κρατούν την αναπνοή τους για τουλάχιστον μία με μιάμιση ώρα!
- Mέσα στο κεφάλι των φυσητήρων βρίσκεται το μεγαλύτερο όργανο παραγωγής ήχων στο ζωικό βασίλειο.
- Tέλος, οι φυσητήρες διαθέτουν τον μεγαλύτερο εγκέφαλο που υπήρξε ποτέ στη Γη!
Στην πολύ πρόσφατη ιστορία του πλανήτη μας, στον 20 αιώνα, ο "πολιτισμός" ενός εγκέφαλου πολλές φορές πιο μικρού απ' αυτού των φυσητήρων απείλησε με εξαφάνιση τους ειρηνικούς γίγαντες. Eυτυχώς, το 1986 η φαλαινοθηρία φυσητήρων σταμάτησε. Όμως πολλές άλλες νέες απειλές εμφανίστηκαν από τότε (ηχητική ρύπανση, χημική ρύπανση, παρασυρόμενα αφρόδιχτα κ.λ.π.). Θα ήταν ταπεινωτικό για το ανθρώπινο είδος με τον πιο αναπτυγμένο εγκέφαλο πάνω στην Γη, να μην επιτρέψει στους φυσητήρες να ζήσουν αρμονικά μαζί μας.

Συμπεριφορές
Οι πιο χαρακτηριστικές συμπεριφορές των φυσητήρων, που μπορεί να παρατηρήσει κανείς είναι οι παρακάτω:
Εκπνοή (Blow): είναι ο πίδακας υδρατμών που βγαίνει από την οπή εκπνοής του φυσητήρα, πάντα με χαρακτηριστική για το είδος γωνία 45 μοιρών προς τα εμπρός και αριστερά.
Ξεκούραση στην επιφάνεια (Surfacing): είναι η περίοδος κατά την οποία ο φυσητήρας στέκεται στην επιφάνεια κινούμενος πολύ αργά, ανανεώνοντας το οξυγόνο των πνευμόνων του.
Κατάδυση διατροφής (Fluking): είναι η στιγμή που ο φυσητήρας εγκαταλείπει την επιφάνεια, ξεκινώντας μια κατάδυση με την θεαματική έξοδο της μεγάλης ουράς του από την επιφάνεια.
Κεφάλι έξω (Head out): ο φυσητήρας τοποθετείται κάθετα, βγάζοντας το "κούτελο" του έξω από το νερό.
Άλμα (Breaching): πρόκειται για μεγάλα άλματα που πραγματοποιούν οι φυσητήρες βγάζοντας συχνά όλο το σώμα τους έξω από το νερό. Στη συνέχεια το αφήνουν να "σκάσει" στην επιφάνεια με δύναμη.

Βιοακουστική
Η βιοακουστική είναι ένας από τους πιο σύγχρονους κλάδους της βιολογίας. Δανειζόμενη μεθόδους της φυσικής μελετά τους ήχους που παράγουν οι ζωικοί οργανισμοί. Η κατανόηση του τρόπου παραγωγής, των χαρακτηριστικών και κυρίως της βιολογικής σημασίας τους είναι τα βασικά ερωτήματα που απασχολούν την βιοακουστική. Οι βιοακουστικές μέθοδοι είναι εξαιρετικά χρήσιμες για τη μελέτη των κητωδών και ειδικότερα των φυσητήρων, που παράγουν ήχους κατά το 80% του χρόνου ζωής τους!!! Χάρη στους ήχους του ηχοεντοπιστικού συστήματός τους (βιοσόναρ), μπορούμε να τους εντοπίζουμε ακόμη κι όταν βρίσκονται σε βάθη πάνω από 1000 μέτρα, να τους καταμετρούμε, να τους ακολουθούμε για πολλές ημέρες και να βγάζουμε συμπεράσματα για τη συμπεριφορά τους ακόμη κι όταν δεν τους βλέπουμε. Τέλος, η αποκωδικοποίηση των codas, πολύπλοκων ήχων που χρησιμοποιούν για την επικοινωνία τους, αποτελεί μια από τις πιο συγκλονιστικές προκλήσεις της κητολογίας και της βιολογίας γενικότερα.

Φωτοταυτοποίηση
Κατά μήκος της άκρης της ουράς ενός φυσητήρα υπάρχουν περισσότερα ή λιγότερα σκισίματα, διαφόρων μεγεθών και σχημάτων. Το σύνολο αυτών των χαρακτηριστικών αποτελεί το "δακτυλικό αποτύπωμα" κάθε φυσητήρα, αφού η τυχαία κατανομή και μορφή τους καθιστά κάθε ουρά μοναδική και συνεπώς αναγνωρίσιμη. Φωτογραφίζοντας την ουρά ενός φυσητήρα κάθε φορά που τον συναντάμε, μπορούμε χωρίς να τον ενοχλούμε, να παρακολουθούμε τις μετακινήσεις ή και τους δεσμούς του με άλλους φυσητήρες και την εξέλιξή τους μέσα στο χρόνο. Αυτή η μέθοδος μελέτης των κητωδών ονομάζεται φωτοταυτοποίηση. Μερικοί από τους φυσητήρες που φωτοταυτοποιήθηκαν στην ΝΔ Κρήτη είναι: ο Ζευς, η Αμαζόνα, ο Τρύπος, ο Αντώνης, η Χρώμο, ο Λευκότρυπος, ο Πολύστικτος, η Πάτσυ, η Αμόεμπα, ο Σκάρσκαλ, ο Τζούβεν και ο αγαπημένος μας Παντελής.


ΠΕΛΑΓΟΣ
Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών

Το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος είναι μία επιστημονική μη κερδοσκοπική οργάνωση με σκοπό τη μελέτη και την προστασία των κητωδών. Κητώδη είναι τα δελφίνια, οι φάλαινες, οι φώκαινες και μερικά ακόμη, συγγενικά τους ζώα.
Οι βασικοί σκοποί του Ινστιτούτου Πέλαγος είναι: α) η διεξαγωγή και προώθηση της επιστημονικής έρευνας σχετικά με τα κητώδη και το φυσικό τους περιβάλλον στην Ελλάδα και τη Μεσόγειο, β) η διάδοση των σχετικών γνώσεων προς κάθε κατεύθυνση, γ) η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου, δ) η προστασία των κητωδών και η διαφύλαξη της ακεραιότητας των θαλάσσιων οικοσυστημάτων.
Η προστασία των δελφινιών και των φαλαινών απαιτεί σοβαρό επιστημονικό υπόβαθρο, τεκμηρίωση και ενεργή συμμετοχή του κοινού, αφού η ευκαιριακή και απλώς συγκινησιακή εκμετάλλευση της ευαισθησίας του κόσμου για τα ζώα αυτά δεν μπορεί να προσφέρει πολλά στην ουσιαστική προστασία τους. Για το λόγο αυτό το Ινστιτούτο Πέλαγος, αφ' ενός με επιστημονικά εργαλεία και μεθόδους, αφ' ετέρου με οικοεθελοντική συμμετοχή του κοινού σε επιστημονικά και εκπαιδευτικά προγράμματα εργάζεται για τη διαφύλαξη ενός από τα πιο πολύτιμα κομμάτια της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας και ολόκληρης της Μεσογείου.