Κρητών... λόγος

Άννα Κλεινάκη
Φιλόλογος

Ένα αληθινό γεγονός ήταν η αφορμή να καταθέσω σήμερα μερικές σκέψεις μου για την κρητική τοπολαλιά. Ένας οδηγός ταξί, θέλοντας να μάθει αν οι επιβάτες του κρυώνουν, τους ρωτά: «Εργάτε;» κι εκείνοι τους απαντούν: «Όχι, φοιτηταί». Ίσως γελάσετε. Σίγουρα σαν ανέκδοτο σας ακούγεται. Ίσως, επίσης, γελάσετε αν ακούσετε να λένε μια έγκυο «βαρεμένη» ή κάποιον να παραπονιέται ότι τον πονά η «κατίνα» (=πλάτη) του. Ποιος όμως θα μπορούσε να μη μείνει μαγεμένος διαβάζοντας ή ακούγοντας τη γλώσσα του Χορτάτση και του Κορνάρου, του Κονδυλάκη και βέβαια του Καζαντζάκη ή κρητικές μαντινάδες;
Η κρητική διάλεκτος κρύβει μέσα της μια τεράστια δυναμική, που τη βοηθά να πλάθει λέξεις για να αποτυπώσει φαινόμενα, εικόνες, συναισθήματα, χαρακτήρες, ακόμη και τις πιο λεπτές πτυχές της καθημερινής ζωής του κρητικού λαού.
Μερικοί θεωρούν ότι κρητικά είναι μόνο τα «τση», «ήντα», «μπλιό», «μιαολιά», «επαέ», λέξεις που συχνά σατιρίζονται και μέσα σε ταινίες ή αντιμετωπίζονται με ειρωνεία και κοροϊδευτικά από δήθεν πρωτευουσιάνους, οι οποίοι σχολιάζουν ιδιαίτερα τη βαριά, καθώς λένε, προφορά. Κρητικά είναι και το ηλιοβούτημα, ο γλυκόθωρος, το μεράστρι, οι δροσουλίτες, η αμάλαγη αγάπη κι εκατοντάδες άλλες όμορφες λέξεις, που φυσικά δε χωράνε εδώ.
Στην κρητική διάλεκτο, εκτός από τις λέξεις που, ως γλωσσοπλάστης, ο κρητικός λαός δημιούργησε πρέπει να προστεθεί κι ένα πλήθος άλλων, οι οποίες έχουν πια ενσωματωθεί στην ομιλία των Κρητικών, ως απόρροια της αναγκαστικής μακραίωνης συμβίωσης μας με άλλους λαούς και πολιτισμούς. Άραβες, Ενετοί, Τούρκοι άφησαν τα σημάδια τους στη γλώσσα μας (σερσέμης, μεϊντάνι, φαμελιά, μποτίλια, χαμπέρι κλ.π.).
Ως παιδί θυμάμαι τη γιαγιά μου που με φώναζε να πάω κοντά της «γερά-γερά» κι άρχιζε να μου «ανεστοράται» γεγονότα της κατοχής που πρέπει, έλεγε, να «κατέεις». Δεν ξέρω όμως πόσοι είναι σήμερα εκείνοι που μιλούν την κρητική διάλεκτο; Φοβάμαι, λίγοι, κάτοικοι των ορεινών κυρίως χωριών που παραμένουν πιστοί στην παράδοση του τόπου μας. Άνθρωποι που δεν έχουν εκφυλιστεί από τη γλώσσα του διαδικτύου, της τηλεόρασης και είναι αλώβητοι από τις επιταγές της ευρωπαϊκής ενοποίησης και της παγκοσμιοποίησης, οι οποίες, καλώς ή κακώς, μας θέλουν όλους γλωσσομαθείς.
Δε θα ξεχάσω ποτέ μαθητή μου σ’ επαρχιακό σχολείο, ο οποίος δεν μπορούσε να μάθει «γρι» Αρχαία Ελληνικά, πώς φωτίστηκε όταν του είπα πως οι «αίγες» του και οι «όρνιθές» του έχουν αρχαία ελληνική ρίζα.
Δεν είμαι γλωσσολόγος, όμως αγαπώ τον τόπο μου και, ό,τι σχετίζεται με την παράδοσή του, με συγκινεί και μ’ αγγίζει. Κι επειδή τα τελευταία χρόνια υπάρχει απ’ τις νεότερες γενιές μια τάση επιστροφής στην ύπαιθρο, κοντά στη φύση και τον καθαρό αέρα, εύχομαι αυτό να αποτελέσει ένα καλό λόγο, ώστε να επιδιώξουν την επαφή με την τοπική γλωσσική μας κληρονομιά. ΄Ισως έτσι διασωθεί και εξασφαλιστεί η συνέχειά της. Νομίζω πως αξίζει. Δεν προτείνω βέβαια ν’ αρχίσομε όλοι ξαφνικά να μιλάμε την κρητική διάλεκτο. Μπορούμε όμως να πάρομε λίγη δροσιά απ’ τον «ασκιανό» της.