<body><script type="text/javascript"> function setAttributeOnload(object, attribute, val) { if(window.addEventListener) { window.addEventListener('load', function(){ object[attribute] = val; }, false); } else { window.attachEvent('onload', function(){ object[attribute] = val; }); } } </script> <div id="navbar-iframe-container"></div> <script type="text/javascript" src="https://apis.google.com/js/platform.js"></script> <script type="text/javascript"> gapi.load("gapi.iframes:gapi.iframes.style.bubble", function() { if (gapi.iframes && gapi.iframes.getContext) { gapi.iframes.getContext().openChild({ url: 'https://www.blogger.com/navbar.g?targetBlogID\x3d13537987\x26blogName\x3d.::4o+MATI::.\x26publishMode\x3dPUBLISH_MODE_BLOGSPOT\x26navbarType\x3dBLACK\x26layoutType\x3dCLASSIC\x26searchRoot\x3dhttps://4mati.blogspot.com/search\x26blogLocale\x3den_US\x26v\x3d2\x26homepageUrl\x3dhttp://4mati.blogspot.com/\x26vt\x3d-3529551192642507431', where: document.getElementById("navbar-iframe-container"), id: "navbar-iframe" }); } }); </script>
4ï ÌÁÔÉ

Το Μαλεβίζι κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1669-1898)


Κωστής Σπ. Μαστρογιαννάκης
Φιλόλογος



ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

Η Κρήτη αφού πέρασε από το Βυζάντιο, μετά τα δραματικά γεγονότα της 4ης σταυροφορίας, στην κατοχή της Γαληνότατης δημοκρατίας του Αδρία , της Βενετίας, ακολούθησε μια πολυκύμαντη ιστορική πορεία μέχρι το 1669.
Ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1640-1650 η Οθωμανική αυτοκρατορία έθεσε πρωταρχικό στόχο της την κατάληψη της Κρήτης. Η απόβασή της στο νησί , η συνεχής μεταφορά νέων στρατευμάτων , η εναλλαγή των αρχηγών των εκστρατευτικών σωμάτων και η επιμονή για την κατάληψη του μεγαλύτερου φρουρίου της ανατολικής Μεσογείου, του Χάνδακα ή Μεγάλου Κάστρου μαρτυρούν την αταλάντευτη πολιτική των Οθωμανών για την κυριαρχία στην Κρήτη.
Η συνεχής πολιορκία του Χάνδακα για πάνω από είκοσι χρόνια έδωσε στην παγκόσμια κοινότητα μια μυθική διάσταση στον αγώνα των υπερασπιστών της Κρήτης, Ενετών και Κρητικών, εναντίον των Τούρκων.
Ο συγχρωτισμός Κρητικών και Ενετών για πάνω από 450 χρόνια , παρά την ύπαρξη μεγάλων επαναστατικών κινημάτων εναντίον των Ενετών , έδωσε ως αποτέλεσμα μια κοινή προσπάθεια υπεράσπισης της Κρήτης απέναντι στη λυσσαλέα επίθεση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Το 1669 μπαίνουν οι Τούρκοι στο Μεγάλο Κάστρο και αρχίζει η δυσκολότατη περίοδος της Τουρκοκρατίας στο νησί μέχρι το 1898 οπότε έχομε την περίοδο της Αυτονομίας ως το 1913, χρονιά κατά την οποία επιτυγχάνεται η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Η περίοδος της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη 1669-1898 δεν είναι απλώς μια δύσκολη περίοδος είναι μια οπισθοδρόμηση σε όλους τους τομείς, με μείωση του πληθυσμού, με σφαγές και αρπαγές, με πνευματική καταβαράθρωση με οικονομική εξαθλίωση και απεμπόληση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Οι Κρητικοί όμως κράτησαν ψηλά την πίστη τους στην ελευθερία και με συνεχείς επαναστάσεις προσπαθούσαν να ξεφύγουν από την Οθωμανική καταπίεση και κυριαρχία.
Όλα τα μέρη της Κρήτης έχουν να επιδείξουν αγώνες και αγωνιστές , θυσίες και προσφορές στον κοινό αγώνα για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια του ανθρώπου. Ο συγκρητισμός συχνά στάθηκε σε υψηλά επίπεδα.
Στην εργασία αυτή θα εξετάσουμε τη συμβολή μιας μικρής επαρχίας της Κρήτης , του Μαλεβιζίου, στον κοινό αυτό αγώνα. Η αναφορά αυτή έχει μόνο τη φιλοδοξία να φωτίσει εντονότερα τον αγώνα μιας περιοχής χωρίς την επιθυμία της σύγκρισης αλλά με την ευχή της ανάληψης προσπάθειας για να φωτιστούν οι αγώνες και άλλων επαρχιών της Κρήτης.

Ο ΘΡΥΛΟΣ

Ο σκληρός αγώνας που θα διεξήγαγε η επαρχία Μαλεβιζίου φαίνεται στην τελευταία πράξη του δράματος της κατάληψης της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους το 1453. Ένα τελευταίο προπύργιο κρατούσαν σαρανταδυό παλικάρια από την Κρήτη που αρνούνταν να υποκύψουν. Ο θρύλος λέει πως αρχηγός τους ήταν ένας Μαλεβιζιώτης από τον Άγιο Μύρωνα ο Κ.Χαρκούτσης (Ι. Μουρέλλος, Ιστορία της Κρήτης, Ηράκλειο 1950 σελ 5-7).

ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΟΥ ΧΑΝΔΑΚΑ

Σ’ όλη την διάρκεια του πολέμου και πιο πολύ από το 1666, όταν ο μεγάλος βεζίρης Κιοπρουλή Αχμέτ Πασάς αναλαμβάνει την αρχηγία των επιχειρήσεων, ο πληθυσμός της Κρήτης αναγκάζεται να υπηρετήσει ποικιλότροπα τον τούρκικο στρατό. Ο πληθυσμός γύρω από το Ηράκλειο και ιδιαίτερα το Μαλεβίζι αναγκάζεται να αναλάβει τη διατροφή του τούρκικου στρατού και την μεταφορά υλικών και εφοδίων. Η εύφορη επαρχία του Μαλεβιζίου πολλά συνεισέφερε αναγκαστικά και πολλά δεινά υπέφερε. Ο Μαρίνος Τζάνε Μπουνιαλής στον «Κρητικό πόλεμο» αναφέρει :


«Στες τέσσερες του Δεκεμβριού κινούν οι καβαλάροι
και στο φαράγγι μπαίνουσι, στην Τύλισο σταλάρει.
Κι αφού το Κάστρο είδασιν,αδυνατά χουγιάζει
κι ακούστη ως την Τύλισο και κάτω προς του Γάζη.
Έφεύγαν όλος ο λαός κ’ οι Τούρκοι τους ζυγώνα
οπίσω τους, κι’ ετρέχασι και τους κατασκοτώνα.
…………………………………………………….
Πάσιν εις τα Σαββατιανά λεβέντες και τεντώνου,
τους καλογέρους πιάνουσιν όλους και παλουκώνου,
κι αποφασίσασιν εκεί να στέκουν κι ορδινιάζου
μέσα κι απόξω στα χωριά, για να ξεχειμωνιάζου».


Την ίδια εποχή ξεχύθηκαν στη περιφέρεια Μαλεβυζίου οι Λαζοί και οι Καραμανλήδες με αρχηγούς τον Χουσίτ και τον Καραμάν Μπέη αφανίζοντας τις περιουσίες του Μαλεβιζίου.

ΑΠΟ ΤΟ 1669 ΩΣ ΤΟ 1821

Μετά τη πτώση του Χάνδακα οι χριστιανικοί ναοί μετατρέπονται σε τζαμιά οι καταστρέφονται. Από το 1736 με μητροπολίτη το Γεράσιμο Λετίτζη από το Βενεράτο επιδιορθώνονται πολλοί ναοί στο Μαλεβίζι (Ν. Σταυρινίδου, Μεταφράσεις Τουρκικών Ιστορικών Εγγράφων, Τόμος Δ’, Έγγραφο 2351). Πολλοί κάτοικοι φεύγουν για τα νησιά και την άλλη Ελλάδα ενώ όσοι μένουν υφίστανται τα πάνδεινα από τους ανεξέλεγκτους αγάδες και τους κάθε λογής τυχοδιώκτες. Ο πληθυσμός του Μαλεβιζίου υποφέρει αφάνταστα ενώ η τακτική της Πύλης για εξισλαμισμό πιέζει τον πληθυσμό (Ν. Σταυρινίδη, ΜΤΙΕ, Τόμος Ε’ , Έγγρ. 2502 & 2593). Το 1717 το Μαλεβίζι δέχεται χτυπήματα από ένα μεγάλο σεισμό και από την τρομερή επιδημία πανούκλας τα επόμενα χρόνια. Σ’ αυτή τη δύσκολη περίσταση ο τρομοκρατημένος πληθυσμός του Μαλεβιζίου πρόβαλε αντίσταση μέσα από την χαϊνικη δράση και μέσα από μικρότερες επαναστατικές κινήσεις όπως αυτή του 1740. Η επαναστατική αυτή κίνηση δίνει τα πρωτεία στο Μαλεβίζι στην αντίσταση εναντίων των Τούρκων και θεμελιώνει τις βάσεις για τη σημαντική μελλοντική συμμετοχή του σε όλο τον αγώνα.
Με την παρουσία του Χατζή Οσμάν Πασά του Πνιγάρη το Μαλεβίζι δέχεται μια κάποια ανακούφιση, για λίγο όμως γιατί μετά την αναχώρηση του Πασά ξεχύνονται στο Μαλεβίζι ο Μπεντρη Αγάς και ο Χανιαλής αφανίζοντας πληθυσμό και περιουσίες. Από τότε αρχίζει τη δράση του στο Μαλεβίζι ο Παναγιώτης Ζερβουδάκης από τη Τύλισο.

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΣΤΟ ΜΑΛΕΒιΖΙ

Μετά τη γνωστή Παγκρήτια συγκέντρωση στη Παναγία τη Θυμιανή, όπου συμμετέχει από το Μαλεβίζι και ο Νεόφυτος Οικονόμου αρχίζει μια έντονη κινητικότητα. Το Μαλεβίζι δε διαθέτει οπλισμό και οι αγωνιστές του κυνηγούν τους εξοπλισμένους Τούρκους για να αρπάξουν τα τουφέκια τους. Στην ουσία είναι άοπλα σώματα που καίγονται από επιθυμία για ελευθερία.
Στις 24 Ιουνίου του 1821 ο μεγάλος αρμπεντές στο Ηράκλειο απλώθηκε στο Μαλεβίζι και εκεί κορέστηκε η μανία των Τούρκων με σκοτωμούς και αρπαγές σκλάβων που στέλνονταν στην Αίγυπτο. Στη παραγωγική γη του Μαλεβιζίου πρόσβλεπε για ενίσχυση όλη η επαναστατημένη Κρήτη όπως φαίνεται από έγγραφο του Αφεντούλη προς τον Ιωάννη Κωλέττη στις 26 Νοεμβρίου 1822. «……Εχθές το βράδυ ήλθεν ένας άνθρωπος τίμιος και καθώς πρέπει και μου είπεν, ότι οι εχθροί έκαψαν σχεδόν όλην την επαρχία Μαλεβίζι, η οποία είναι η πλέον πλούσια και η πλέον εύμορφη από τες 24 της Κρήτης………Χάνοντας το Μαλεβίζι, χάνομεν μια φοβερή επαρχία, πλήθος λαόν φοβερόν και πολεμικόν και ένα πλήθος λάδια, εις τα οποία είναι όλη η ελπίδα της Κρήτης των χριστιανών δια να τα πουλήσουν, και με αυτά τα άσπρα να προβλέψουν και την ζωοτροφίαν και τα αναγκαία εφόδια του πολέμου». (Μνημεία Κρητικών Επαναστάσεων,Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Κρήτης,Αθηνα1977, τόμος 1ος ,αρ.εγγρ.160.) Οι Μαλεβιζώτες αρχηγοί και χαϊνιδες, όπως ο Ζερβουδάκης και ο Παλμέτης τρέχουν για βοήθεια όπου υπάρχει ανάγκη εμπνεόμενοι από ένα άφθαστο συγκρητισμό.
Με τον ερχομό του αιγυπτιακού στρατού στην Κρήτη αρχίζει μια νέα σειρά αγώνων για το Μαλεβίζι. Ο Σερίφ Πασάς όρισε ως έδρα των επιχειρήσεων του την καρδιά του Μαλεβιζίου, τον Άγιο Μύρωνα. Σημαντικές μάχες εξελίσσονται τότε γύρω από τον Άγιο Μύρωνα, τον Κρουσώνα, την Τύλισο και τις γύρω περιοχές. Οι Τούρκοι δεν τολμούν να βγουν ούτε στο Τοπ Αλτί του Ηρακλείου. Η εμφάνιση του Χασάν Πασά από τα Χανιά δυσκολεύει την κατάσταση, ο οποίος καταφθάνει με μεγάλες δυνάμεις και αφού λεηλάτησε το Μαλεβίζι προχώρησε ανατολικά. Αλλεπάλληλες συγκρούσεις γίνονται με τον Χουσεϊν Μπέη και το Σερίφ Πασά σ’ όλο το Μαλεβίζι αλλά η επανάσταση φαίνεται να εξασθενεί. Η ανακωχή του 1828 με την επέμβαση των μεγάλων δυνάμεων σταματά την επανάσταση του 1821 στη Κρήτη. Η Κρήτη μένει έξω από τις νέες εξελίξεις που θα ορίσουν μια νέα ελπιδοφόρο περίοδο για την άλλη Ελλάδα.
Οι Αιγυπτιοκρατία που θα ακολουθήσει μέχρι το 1840 με τον Μουσταφά Πασά, παρά τα κάποια εφήμερα πλεονεκτήματα θα οδηγήσει σε νέες επαναστάσεις.
Η επανάσταση του 1841 για το Μαλεβίζι διαδραματίζεται κυρίως γύρω από τον Άγιο Μύρωνα χωρίς όμως ιδιαίτερο συντονισμό και προετοιμασία. Με την επανάσταση του Μαυρογένη δημιουργείται επαναστατική κίνηση στο Ηράκλειο και το Μαλεβίζι ιδιαίτερα με το μοναστηριακό πρόβλημα.

Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1866-69

Στο Μαλεβίζι αν ο λαός είχε όπλα θα είχε πιθανότατα επαναστατήσει από τον Απρίλιο του 1866. Διενεργούνται εκλογές αντιπροσώπων για την συγκέντρωση στα Χανιά και διαμαρτυρία για την φορολογική πολιτική. Από το Μαλεβίζι εκλέγονται ο Παύλος Ντεντιδάκης, ο ηγούμενος Ιερουσαλήμ Μελέτιος Καλησπέρης, ο Μελέτιος της μονής Γοργολαΐνη, ο Μ. Καλημεράκης, ο Κοκκινίδης και άλλοι. Κέντρο της νέας κίνησης στο Μαλεβίζι είναι η Μονή Γοργολαΐνη και ο Άγιος Μύρωνας όπου και γίνονται οι συνελεύσεις με το γενικό αρχηγό Μ. Κόρακα.
Στις 8 Αυγούστου του 1866 γίνεται μεγάλη συγκέντρωση στον Άγιο Μύρωνα και σχηματίζεται ο ιερός λόχος. Η αρχηγία ανατίθεται στον Παύλο Ντεντιδάκη. Οι μάχες απλώνονται σε όλο το Μαλεβίζι. Τα Καλέσα, οι Βούτες, η Τύλισος, η Πυργού, οι Ασίτες, ο Κρουσώνας, τα Σταυράκια, τα μοναστήρια της Ιερουσαλήμ, του Γοργολαΐνη, του Αγίου Παντελεήμονα γίνονται θέατρα επιχειρήσεων αλλά και τόποι συνέλευσης και ανασύνταξης των δυνάμεων των επαναστατών. Οι οπλαρχηγοί Ντεντιδάκης, Ζουδιανός, Σκουλάς, Ρωμανός, Κατεχάκης, Καμπιτάκης, Κοκιννίδης, Καλημεράκης, Ντουλάκης δρουν σε όλη τη περιφέρεια του Μαλεβιζίου.
Ο Μουσταφά Πασάς και ο Ομέρ Πασάς μαζί με το Ρεσίτ Πασά δρουν εκτός των άλλων και στην περιφέρεια του Μαλεβιζίου. Επίσης ιερωμένοι όπως ο ηγούμενος της Ιερουσαλήμ Μελέτιος και ο Νεόφυτος Πεδιώτης του Αγίου Παντελεήμονα συμμετέχουν ενεργά στον αγώνα.
Η δημοσίευση του οργανικού νόμου δίνει νέα τροπή στον αγώνα και η δεκαετία που ακολουθεί δείχνει ότι το Κρητικό ζήτημα αποτελεί θέμα ευρύτερου ενδιαφέροντος.
Στις επαναστάσεις του 1878, 1889 και 1895 το Μαλεβίζι συμμετέχει ενεργά με καθημερινές συγκρούσεις και μεγάλο τίμημα

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1897-1898-ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ

Δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι το βάρος της τελευταίας αυτής επανάστασης στην Κρήτη το σήκωσε το Μαλεβίζι και το Τέμενος. Οι περιοχές αυτές είναι κέντρο όχι μόνο των πολεμικών συγκρούσεων αλλά και των πολιτικών εξελίξεων. Οι Αρχάνες γίνονται το κέντρο της Κρήτης. Όλη η περιοχή από το Φοδελε μέχρι τον Προφήτη Ηλία γίνετε θέατρο φονικών μαχών.
Η συνέλευση των Κρητών ορίζει εκτελεστική επιτροπή για την εσωτερική διακυβέρνηση του νησιού μέχρι την άφιξη του Αρμοστή πρίγκιπα Γεωργίου.

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ ΤΩΝ ΜΑΛΕΒΙΖΙΩΤΩΝ

Η επαρχία Μαλεβιζίου από την αρχή της τουρκοκρατίας αντιμετώπισε δυσμενείς παράγοντες που εμπόδιζαν την εντονότερη συμμετοχή της στον αγώνα. Αυτοί ήταν:
1. Το εύφορο έδαφος το οποίο οικειοποιήθηκαν οι Τούρκοι ήδη από την εποχή του κρητικού πολέμου.
2. Η εγκατάσταση Τούρκων αξιωματούχων στο Μαλεβίζι που συνοδεύτηκε με τον ερχομό πολλών γενίτσαρων.
3. Η ύπαρξη, δίπλα στο Μαλεβίζι, του μεγάλου Κάστρου με τους μεγάλους στρατώνες και τους γενιτσαρικούς ορτάδες που έκαναν εύκολη τη μεταφορά στρατού στο Μαλεβίζι.
4. Η δημιουργία δυο ισχυρών τουρκικών στρατοπέδων στον Άγιο Μύρωνα και την Αγία Βαρβάρα, πράγμα που δημιουργούσε ασφυχτικό κλοιό στους επαναστάτες.
5. Η δυσκολία ανεφοδιασμού .
6. Η έλλειψη φυσικών οχυρώσεων, που άφηνε εκτεθειμένους τους αγωνιστές.
7. Η όποια βοήθεια, που ερχόταν απ’ έξω, κατευθυνόταν στις δυτικές επαρχίες και άφηνε άοπλους τους Μαλεβιζιώτες.

Οι Μαλεβιζιώτες ξεπερνώντας τα παραπάνω εμπόδια με υψηλό αίσθημα ευθύνης, με αγνό πατριωτισμό, χωρίς ιδιοτέλεια και αναζήτηση αξιωμάτων, χωρίς έπαρση και διάθεση για μονοπώληση του αγώνα κράτησαν την επαναστατική φλόγα άσβεστη στην επαρχία τους.
Συχνά ο τόπος τους έγινε το κέντρο του αγώνα της Κρήτης και του πολεμικού και του πολιτικού, με τη μεταφορά της έδρας της συνέλευσης των Κρητών στο Μαλεβίζι. Ιδιαίτερα στις τελευταίες επαναστάσεις το Μαλεβίζι ήταν αυτό, που όρθωσε το ανάστημά του μαζί με το Τέμενος και άλλες ανατολικές επαρχίες, όταν στην υπόλοιπη Κρήτη δρούσαν ελάχιστοι επαναστατικοί θύλακες.