Ελάχιστο Ανθολόγιο για τον Έρωτα

Μανόλης Ε. Χρονάκης
Παιδίατρος

Η ανάγκη να μιλήσει, να γράψει, να τραγουδήσει για τον έρωτα ο άνθρωπος είναι τόσο παλιά όσο κι ο ίδιος. Δεν κουράζεται γι’ αυτό και το κάνει όπως ανασαίνει. Δεν προσπαθεί με τον τρόπο αυτό να ελέγξει ένα κατ’ εξοχήν ανεξέλεγκτο συναίσθημα, μια και ερωτεύεται όπως χτυπά η καρδιά του. Στα γραπτά του, βέβαια, ο άνθρωπος είναι πάντα λειψός κι αδύναμος όταν προσπαθεί να περιγράψει ή να ορίσει τον έρωτα, χωρίς ποτέ να μπορεί να φτάσει τη μαγεία του βιωμένου έρωτα. Τον υμνεί· τον δοξάζει· τον θαυμάζει· τον παρατηρεί· τον αναλύει· τον σατιρίζει· τον εξορκίζει· τον εγκαλεί και τον διαολοστέλνει, πάντα με σκοπό και στόχο να τον ξαναζήσει!
Μια περιδιάβαση στα προσιτά σε μένα βιβλία οδήγησε σε μια όμορφη κι ενδιαφέρουσα περιπλάνηση στην προσπάθειά μου να βρω και να σας παρουσιάσω μερικά κείμενα – αποσπάσματα ή ποιήματα που έχουν ως θέμα τους τον έρωτα ή αναφέρονται σ’ αυτόν. Όσο εύκολη είναι η ανεύρεση σχετικών με τον Έρωτα κειμένων, άλλο τόσο δύσκολη είναι η επιλογή ορισμένων και η αποσπασματική παρουσίασή τους. Ελάχιστα, ψυχία μόνο, σε τούτο το σημείωμα, σας παραδίδω ασχολίαστα. Λείπουν πάρα πολλά και κυρίως το δικό σας. Προσθέστε το· είναι, πιστέψτε με, εξίσου σημαντικό.

Κατ΄ αρχάς και κατ’ αρχήν επιβάλλεται να προτάξουμε την άποψη του Ησιόδου από τη «Θεογονία» του.
«Πρώτ’ απ’ όλα, λοιπόν, ήταν το χάος, κι έπειτα η Γη με την πλατειά αγκάλη,… και ο Έρως ο ωραιότερος από τους αθάνατους θεούς, αυτός που λύνει τα γόνατα των θεων όλων και των ανθρώπων και δαμάζει μέσ’ τα στήθη καρδιά και φρόνηση».

Πάντα κατά τον Ησίοδο, ο έρωτας «ουδέν παράγει αφ’ εαυτού, αλλ’ είναι η ελκτική δύναμις δι ‘ης συντίθενται τα στοιχεία του χάους και της Γαίας, τείνουσι να ενωθώσι τα όντα, παράγεται δε ούτω η ζωή» «είναι ζωική αρχή εξ ης προήλθον πάντα τα όντα».
Ησιόδου: Θεογονία

Τη Σαπφώ επιλέγω μετά. «Ένα μικροκαμωμένο, βαθυμελάχρινο κορίτσι, ένα «μαυροτσούκαλο», όπως θα λέγαμε σήμερα, που, ωστόσο, έδειξε ότι είναι σε θέση να υποτάξει ένα τριαντάφυλλο, νά ερμηνεύσει ένα κύμα ή ένα αηδόνι και νά πει «σ’ αγαπώ» για να συγκινηθεί η υφήλιος» καθώς γράφει ο Οδυσσέας Ελύτης στον πρόλογο του βιβλίου του «CΑΠΦΩ – ΕΛΥΤΗC» (εκδόσεις Ίκαρος).

«πάλι πάλι ο έρωτας ο έρωτας με παιδεύει
και πως να τον παλέψω Ατθίδα μου· που
αυτός με τα φαρμάκια και τις γλύκες του
μου κόβει τα ήπατα το τέρας!»

«Θεός μου φαίνεται στ’ αλήθεια εμένα κείνος
ο άντρας που κάθεται αντίκρυ σου κι από
κοντά τη γλύκα της φωνής σου απολαμβά-
νει# και το γέλιο σου αχ που ξελογιάζει
και που λιώνει στο στήθος τήν καρδιά μου
σου τ’ ορκίζομαι· γιατί μόλις που πάω να
σε κοιτάξω νιώθω ξάφνου μου κόβεται η μι-
λιά μου# μες στο στόμα η γλώσσα μου
στεγνώνει· πυρετός κρυφός με σιγοκαίει κι
ούτε βλέπω τίποτα ούτε ακούω# μα βου-
ίζουν τ’ αυτιά μου κι ένας κρύος ιδρώτας
το κορμί μου περιχάει· τρέμω σύγκορμη αχ
και πρασινίζω σάν το χόρτο και λέω πώς
λίγο ακόμη· λίγο ακόμη και πάει θα ξεψυ-
χήσω#»
Σαπφώ

Ο Ιωάννης Συκουτρής στην εισαγωγή του για το βιβλίο «Συμπόσιον Πλάτωνος» σημειώνει:
«Οι λόγοι περί Έρωτος είναι το κύριον του Συμποσίου περιεχόμενον. Το υποδηλώνει ο συγγραφεύς εις την αρχήν (172b), το μαρτυρεί ο Αριστοτέλης αναφέρων το Συμπόσιον ως ερωτικούς λόγους».
Στο βιβλίο αυτό ο Πλάτων, μέσω του Σωκράτη, θέτει το ερώτημα «τι είναι ο έρως» και η Διοτίμα απαντάει: «Δαίμων μέγας, Σωκράτη. Άλλωστε κάθε τι δαιμονικόν ευρίσκεται μεταξύ θεού και θνητού» και η δράσις του είναι «να μεταφράζει και να μεταβιβάζει εις τους θεούς τα προερχόμενα εκ των ανθρώπων και εις τους ανθρώπους τα εκ των θεών, εκείνων μεν τας προσευχάς και τας θυσίας, τούτων δε τας προσταγάς και τας ανταποδόσεις. Εις το μέσον δε και των δύο όπως ευρίσκεται, γεμίζει το κενόν, ώστε το σύμπαν να έχει συνοχήν εσωτερικήν».
Πλάτωνος: Συμπόσιον Μεταφρ. Ι. Συκουτρής εκδ. «Εστία»

«Η παλατινή η Ελληνική Ανθολογία είναι μια απ’ τις πολυτιμότερες πηγές για τη γνωριμία μας, όχι μόνο με την αρχαία Ελληνική ποίηση, αλλά με την ποίηση γενικότερα. Το πι κεφαλαίο». Λόγια του Ανδρέα Λεντάκη από την εισαγωγή του στο βιβλίο του «500 ποιήματα από την Παλατινή Ανθολογία» (εκδόσεις Δωρικός)
Επιλέγω δύο που έχουν θέμα τους τον έρωτα

ΙΧ 497
«Η πείνα σταματάει τον έρωτα.
Κι αν όχι αυτή, το κάνει ο χρόνος.
Κι αν ούτε και τα δυο
σβήσουν τη φλόγα,
τότε η μόνη γιατρειά
είναι ν’ αυτοκτονήσεις»
Κράτης 330 π.Χ.

V 176
«Ο Έρως φοβερός, ναι φοβερός. Τι βγαίνει τάχα
και πάλι σάν το πω με στεναγμούς
«Ο έρως φοβερός»
Γιατί τ’ αγόρι αυτό γελά με τούτα. Κι αν το βρίσω
φχαριστιέται και τρέφεται σάν το καταραστώ.
Θάμα ανεξήγητο για με, πως μέσα απ’ το γαλάζιο κύμα,
Κύπριδα σύ, πως μέσα απ’ το νερό γέννησες τη φωτιά.»
Μελέαγρος 140-60 π.Χ.

«Ο Φραγκίσκος ΣΤ’, πρίγκηπας του Μαρσιγιάκ και δεύτερος δούκας του Λαροσφουκώ (Duc de la Rochefoucauld) έζησε τον 17ον αιώνα (1613-1680). Ασπούδαχτος σε γράμματα αριστοκράτης μαθήτεψε σκληρά στο Σχολείο της Ζωής. Μέσα στα τελευταία είκοσι έξι χρόνια της ζωής του· ο σχεδόν αγράμματος ευπατρίδης, θα εξελιχθεί σ’ έναν από τους κλασσικούς συγγραφείς τς Γαλλίας».
Παραθέτω δύο από τα «Ηθικά Αξιώματα» του που αναφέρονται στον έρωτα:
«Αν υπάρχει έρωτας αγνός κι απαλλαγμένος από κάθε ανάμιξη με τ’ άλλα πάθη, είναι εκείνος που μένει κρυμμένος στα βάθη της καρδιάς και που τον αγνοούμε και εμείς οι ίδιοι».
«Με τον αληθινό έρωτα συμβαίνει ότι και με την εμφάνιση των πνευμάτων – όλος ο κόσμος μιλεί γι’ αυτόν, λίγοι όμως τον είδαν.»
La Rochefouculd – Σκέψεις ή Γνωμικά και Αξιώματα Ηθικής

«Κ’ ίντα δεν κάνει ο Έρωτας σε μια καρδιά π’ ορίζει!
Σαν τη νικήσεις ουδέ καλό, ουδέ πρεπό γνωρίζει.
Κ’ ίντα δεν κάνει ο πίβουλος, όντε το νίκος έχει,
και που τα βρίσκει τα πολλά, τα τόσα που κατέχει!
Με πόσες στράτες μας γελά, με πόσες μας πειράζει,
πώς μας εδείχνει δροσερόν εκείνον όπου βράζει!
Πόσα μας τάσσει ο αδικητής, κι απόκει μας κομπώνει,
πόσα μας γράφει στην αρχή, κι ύστερα μας τα λιώνει!»
«Ερωτόκριτος»

«Αγάπη κ’ έρωτας καλού τα σπλάχνα τους τινάζουν…»

«Έστησε ε Έρωτας χορό με τον ξανθόν Απρίλη,
κ’ η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκειά της ώρα…»

«Εξάφνιασα τον Έρωτα μέσα στην αγκαλιά σου’

«Την κοίταζε με θάρρος
σ’ ένα πλευρό του Έρωτα
σ’ άλλο πλευρό ν’ ο Χάρος»
Διονύσιος Σολωμός

«Αχ αυτό το κενό, αυτό το τρομακτικό κενό, που νιώθω εδώ στο στήθος! Συχνά σκέφτομαι πως αν μπορούσα μια φορά, μόνο μια φορά να τη σφίξω πάνω στην καρδιά μου, όλο αυτό το κενό θα γέμιζε.»
Γκαίτε, «Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου»

«Κορδελιά μου!
Τι θα πει ερωτευμένος; Είναι τάχα αυτό που λέμε πιασμένος; Τυλιγμένος στόν έρωτα; Πόσο αταίριαστη ομοιοκαταληξία! Σαν να μη μπρεί να επιθυμήση τίποτα κανείς- τότε ποιός είναι ελεύθερος; Κι αν ήμουν εελεύθερος, πως θα μπορούσα να ποθώ; Αλλιώς ·αν ήμουν ελεύθερος, ελεύθερος σαν το πουλί, τότε γιατί ποθώ; Ποθώ όταν έρχομαι κοντά Σου, ποθώ όταν φεύγω από κοντά Σου, όταν κάθομαι στο πλάι Σου ποθώ.
Ο πόθος είναι μια αιώνια αγωνία»

«Κορδελιά μου!
Γιατί φόβος; Όταν είμαστε μαζί, είμαστε δυνατοί, πιο δυνατοί από τον κόσμο, πιο δυνατοί από τους θεούς. Ξέρεις, ζούσε πάνω στη γη ένα γένος από υπάρξεις αυτοτελείς: ο καθένας αρκούσε στον εαυτό του και μπορουσε να γνωρίση μόνος και τη βαθύτερη ακόμη ένωση του έρωτα. Όμως ήταν δυνατοί, τόσο δυνατοί, που θέλησαν να γκρεμίσουν τον ουρανό. Ο Δίας τους φοβήθηκε και τους χώρισε στα δυο, έτσι που από το ένα μέρος βγήκε ένας άντρας κι από τ’ άλλο μια γυναίκα. Όταν συμβαίνει πάλι να συνευρεθούν, η ένωση τους είναι δυνατώτερη από το Δία. Και δεν είναι πια δυνατός σαν Ένας αλλά πιο δυνατοί, γιατί του έρωτα η ένωση τους δυναμώνει.
Δικός Σου
Ιωάννης»
Σαίρεν Κίρκεγκωρ, «Το ημερολόγιο ενός διαφθορέα»

«Ο έρωτας του λιονταριού ‘ναι δόντι»
W. B. Yeats

«Ο Έρωτας είναι άσχημη πληγή αλλά σκεπάζεται με άνθη, και τα άνθη είναι όμορφα.»
«Ο Έρωτας που δεν είναι ολόκληρος πόνος δεν είναι ολόκληρος έρωτας»
Αντόνιο Πόρτσια «Φωνές»

«Ο έρωτας είναι η ουσία
Το φύλο δεν έχει σημασία
Μπορεί να είναι το αυτό
Ή και διαφορετικό
Ο άνθρωπος δεν είναι ζώο:
είναι σάρκα ευφυής
Αν και ενίοτε ασθενής»

«Ποτέ δεν αγαπάμε κανέναν. Αγαπάμε τελικά μόνο την ιδέα που έχουμε σχηματίσει για τον άλλο. Αυτό που αγαπάμε είναι μια δική μας επινόηση, στην ουσία δεν αγαπάμε παρά μόνο τον εαυτό μας.
Αυτό είναι αλήθεια σε ολόκληρη την κλίμακα του έρωτα. Στο σεξουαλικό έρωτα αναζητάμε τη δική μας ηδονή με τη μεσολάβηση ενός ξένου κορμιού. Στον έρωτα που διαφέρει του σεξουαλικού, αναζητάμε τη δική μας ηδονή με τη μεσολάβηση μιας δικής μας ιδέας. Ο αυνανιστής είναι απαίσιος, αλλά, αν θέλουμε να κυριολεκτούμε, είναι η απόλυτα λογική έκφραση του ερωτευμένου. Είναι ο μόνος που δεν κοροϊδεύει ούτε τους άλλους ούτε τον εαυτό του.»

«Θα είσαι όπως θελήσω. Θα σε κάνω στολίδι της συγκίνησής μου, θα σε βάλω όπου θέλω, και όπως θέλω, μέσα μου. Εσύ δεν έχεις στην κατοχή σου τίποτα. Δεν είσαι κανένας γιατί δεν έχεις συνείδηση. Μόλις που ζεις.»
Fernando Pessoa, «Το βιβλίο της ανησυχίας»

«Βλέπω τις κανονιοφόρους του Έρωτα…»

«Άξιον εστί…
… των ερώτων το τραύλισμα πάνω στα βράχια…»
Οδυσσέας Ελύτης «Άξιον εστί»

«Καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα, μονάχος στο θάνατο»

«Ο Έρωτας: κούφιος κουμπαράς»

«Όλα ένας έρωτας – μαγεία και θάρρος»

«πώς ζουν οι πεθαμένοι χωρίς έρωτα;»

«Έρωτας,
η βαθειά τομή-
αυτό που ονειρευτήκαμε
μισό στην άγνοια,
μισό στο απόλυτο,
εδώ.»

«Όλα τα σώματα που άγγιξα, που είδα, που πήρα, που ονειρεύτηκα, όλα πυκνωμένα στο σώμα σου…»

«Αυτό που έρπει μες στο σώμα
πάνω στο σώμα
από σώμα σε σώμα
στα δυο βουνά με τόνα σύννεφο
στο πουλί του δέντρου
στη φωλιά του πουλιού
πούπουλο κι άχυρο η φωλιά του
αυτό που σε κάνει υπάρχω
που σε κάνει υπάρχουμε
που σε ομοιάζει με τον άλλον
απαρόμοιαστος μόνος
στην έλξη του άλλου
ρυθμός και ρυθμός
έρωτας
εχθρός αδελφός
Έρωτας.»
Γ. Ρίτσος, από τα «Ερωτικά»

«Ήταν το βήμα σου, ω Αγάπη, που έψαχνε τόσα χρόνια
πριν κάτω απ’ τη θερινή σελήνη να μ’ ανταμώσει!
Όλη μου η ομορφιά συνάγεται να στολίσει τα μαλλιά σου.
Κι ότι γενικό και τρυφερό, που ‘ταν δικό μου κι έμεινε
σαν ξένο και μ’ είχε λησμονήσει, ξανάρχεται στα χέρια σου
να ζεσταθή, να ξαναζήσει και να σε φιλήσει! Πώς θα
βαστάξουμε στους φιλημένους ώμους μας όλη την πλάση;…
Έντρομο πουλί το φιλί μας νωπό ακόμη ρωτάει: Αγάπη γιατί
ήρθες; Αν φύγεις, Αγάπη;…»
«Όχι, όχι. Δε θέλω να φύγω! Κράτησέ με! Φοβούμαι
σιμά σου, κι όμως αγαπώ το δέος μου…»
Από την «Εαρινή Συμφωνία» του Γ. Ρίτσου

«Θυμάσαι τις νύχτες; Για να σε κάνω να γελάσεις περπατούσα πάνω στο γυαλί της λάμπας. «Πώς γίνεται» ρώταγες. Μα ήταν τόσο απλό αφού μ’ αγαπούσες.»

«κι όταν πεθάνουμε να μας θάψετε κοντά κοντά για να μην τρέχουμε μέσα στη νύχτα να συναντηθούμε»

«Οι αστράγαλοί σου δυο μικροί, μικροί ανθισμένοι τάφοι όπου μέσα τους είναι θαμμένη πάντοτε η καρδιά μου»
Τ. Λειβαδίτης

«Δεν υπάρχει έρωτας χωρίς γυναικεία ελευθερία.»

«Διπλή μαγεία μπροστά στη ζωή και το θάνατο, ο έρωτας είναι πτώση και πέταγμα, επιλογή και υποταγή.»

«Ο έρωτας είναι ένα παράλογο στοίχημα όπου αυτό που διακυβεύεται είναι η ελευθερία. Όχι η δική μου, του άλλου.»
Octavio Paz, «Η διπλη φλόγα – Έρωτας και ερωτισμός»

Η ψυχιατρική άποψη είναι ψυχρή, ενδιαφέρουσα όμως και σεβαστή. Την παραθέτω:
Έρωτας: Έκφραση για την ενόρμηση* με στόχο τη ζωή!
Θάνατος: Έκφραση για την ενόρμηση με στόχο το θάνατο.
Έρωτας και θάνατος αποτελούν αρχή της ανθρώπινης τάξης.
Από την ορολογία του Quatrieme groupe O.P.L.F.
Από το βιβλίο «ΙΧΝΗ: Αφιέρωμα στα πενήντα χρόνια από το θάνατο του Freud. Έκδοση «ΕΣΤΙΑ» 1992

Ενόρμηση: Ακάθεκτος ψυχική δύναμη που εξωθεί τον άνθρωπο προς εκτέλεση πράξεων με επίγνωση χωρίς η θέληση του να είναι αρκετά ισχυρή ώστε να τον αποτρέψει απ’ αυτές.
Λεξικό Ελευθερουδάκη

Μην κλείσω αν δε σας πω πως είναι κι ο έρωτας που «ζούμε» και γευόμαστε μέσα στα όνειρά μας, όταν βρισκόμαστε στην αγκαλιά του Μορφέα (άλλα τα όνειρα της άγρυπνης ζωής μας). Το ίδιο υπέροχα δαιμονικός όπως ο έρωτας στον ξύπνιο. Κι ακόμη περισσότερο, γιατί είναι σύντομος κι εύκολα απαλλασσόμαστε απ’ αυτόν μόλις τα μάτια ανοίξουμε. Παραμένει μόνο μια ηδονική γεύση στο σώμα μας και στο μυαλό να μας συντροφεύει για λίγες μόνο στιγμές μετά.